Okręt Mandeville'a: Rola teistycznej idei projektu i inspiracje filozoficzne w Darwinowskiej wizji doboru naturalnego
Opublikowane 20.01.2022 — zaktualizowane 23.01.2022
Wersje
- 23.01.2022 - (3)
- 20.01.2022 - (1)
Słowa kluczowe
- analogia do okrętu,
- Bernard Mandeville,
- David Hume,
- dobór naturalny,
- historia spekulatywna
- Karol Darwin,
- teologia naturalna ...więcej
Jak cytować
Prawa autorskie (c) 2020 Filozoficzne Aspekty Genezy
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
Abstrakt
Wiele już napisano na temat retorycznych ilustracji wykorzystanych w O powstawaniu gatunków. Do najbardziej znanych przykładów zalicza się tętniące życiem „zarośnięte zbocze”, rozgałęzione drzewo życia i oczywiście analogię między doborem odbywającym się w stanie udomowienia a tym zachodzącym w stanie natury. Jednakże niewiele się mówi na temat ilustracji odnoszącej się do dzikich i okrętu, pomimo że ma ona istotne znaczenie w pracy Darwina.
Na stronach niniejszego teksu przyjrzymy się tej analogii, a zwłaszcza przeanalizujemy jej trzy wzajemnie powiązane aspekty. Po pierwsze, postaram się pokazać, że ilustracja z wykorzystaniem okrętu stanowiła odpowiedź Darwina wobec idei teistycznego „projektu”, która była powszechna wśród Brytyjczyków — idea ta została wyłożona w siedemnastym wieku przez Roberta Boyle’a i Johna Raya, a następnie — w klasycznej już formie — wyrażona przez Williama Paleya na stronach Natural Theology [Teologia naturalna].
Drugim celem tego artkułu będzie wskazanie na źródła, na podstawie których powstała ilustracja Darwina. Jej historia jest złożona i nie ogranicza się jedynie do pobytu na Ziemi Ognistej, który, rzecz jasna, miał istotne znaczenie. Darwinowi w pamięć zapadały również okręty i dzicy, o których nie wiedział zbyt wiele, ale o których czytał po powrocie do Anglii. Szczególnie duże wrażenie wywarły na nim książki Dialogi o religii naturalnej (1779) Davida Hume’a i Bajka o pszczołach (1714) Bernarda Mandeville’a. Pierwszy był autorem klasycznej krytyki idei projektu, drugi zajmował się hipotetycznymi początkami ludzkiej uprzejmości. I chociaż autorzy ci zajmowali się odmiennymi zagadnieniami, to zarówno prace Hume’a, jak i Mandeville’a miały znaczący wpływ na powstanie analogii Darwina.
Na koniec, biorąc pod uwagę treść tych książek w perspektywie innych prac, które Darwin czytał w tamtym okresie, spróbujemy lepiej zrozumieć, w jaki sposób koncepcja doboru naturalnego wyparła ideę boskiego projektanta.
Nawet jeżeli ten pogląd przedstawia rzeczywisty rozwój wydarzeń, to Darwin dokonał czegoś więcej niż tylko zastąpienia Paleyowskiej idei najwyższego wynalazcy równie mechanistycznym poglądem o doborze naturalnym. Było raczej tak, co postaram się pokazać w najbardziej spekulatywnej części mojej argumentacji, że Darwin postrzegał proces selekcji w kategoriach szczególnego rodzaju narracji, takiej, jaką można znaleźć w osiemnastowiecznej filozofii lub historii „spekulatywnej”. Takie podejście występowało w dziełach wielkich autorów, między innymi Monteskiusza i Rousseau, aczkolwiek najbardziej było rozwinięte w poglądach szkockich myślicieli oświeceniowych. Lektura tekstów szkockich filozofów pokazała Darwinowi, że kumulacja ślepych doświadczeń historycznych może przełożyć się na spontaniczny porządek. A dokonując ekstrapolacji idei społecznych na świat przyrody, dostrzegł, że taki proces mógłby całkiem skutecznie wyeliminować rękę Projektanta. Twierdzę, że wynik rozmyślań Darwina dotyczył czegoś więcej niż tylko ciekawej ilustracji pojawiającej się w ostatnim rozdziale O powstawaniu gatunków. Angielski przyrodnik odwołał się do poglądów szkockich myślicieli dotyczących przeszłości nie tylko po to, aby przedstawić swoją odpowiedź na brytyjską teologię naturalną, ale przede wszystkim po to, aby skonceptualizować swoje podejście.
Pobrania
Bibliografia
- Appendix II: Chronology 1837-43, w: Burkhardt and Smith (eds.), The Correspondence of Charles Darwin…, s. 430-437.
Zobacz w Google Scholar - Barrett Paul H. and Freeman R.B. (eds.), The Works of Charles Darwin, vol. 10, New York University Press, New York 1987.
Zobacz w Google Scholar - Barrett Paul H., Gautrey Peter J., Herbert Sandra, Kohn David, and Smith Sydney (eds.), Charles Darwin’s Notebooks, 1836-1844, Cambridge University Press, New York 1987.
Zobacz w Google Scholar - Beer Gillian, «The Face of Nature»: Anthropomorphic Elements in the Language of The Origin of Species, w: Jordanova (ed.), Languages of Nature…, s. 207-243.
Zobacz w Google Scholar - Berry Christopher J., Social Theory of the Scottish Enlightenment, Edinburgh University Press, Edinburgh 1997.
Zobacz w Google Scholar - Boswell James, The Life of Samuel Johnson, Penguin Books, New York 1979.
Zobacz w Google Scholar - Broadie Alexander, The Scottish Enlightenment, Birlinn, Edinburgh 2001.
Zobacz w Google Scholar - Brooke John Hedley, Darwin and Victorian Christianity, w: Hodge and Gregory Radick (eds.), The Cambridge Companion to Darwin…, s. 192-213.
Zobacz w Google Scholar - Brooke John Hedley, Science and Religion: Some Historical Perspectives, Cambridge University Press, Cambridge 1991.
Zobacz w Google Scholar - Browne Janet, Charles Darwin: Voyaging, Alfred A. Knopf, New York 1995.
Zobacz w Google Scholar - Browne Janet, Missionaries and the Human Mind: Charles Darwin and Robert FitzRoy, w: MacLeod and Rehbock (eds.), Darwin’s Laboratory…, s. 263-382.
Zobacz w Google Scholar - Burkhardt Frederick and Smith Sidney (eds.), The Correspondence of Charles Darwin, Cambridge University Press, Cambridge 1985.
Zobacz w Google Scholar - Campbell John A., Nature, Religion and Emotional Response: A Reconsideration of Darwin’s Affective Decline, Victorian Studies 1974, vol. 18, no. 2, s. 159-174.
Zobacz w Google Scholar - Cannon Walter F., The Impact of Uniformitarianism: Two Letters from John Herschel to Charles Lyell, 1836-1837, Proceedings of the American Philosophical Society 1961, vol. 105, no. 3, s. 301-314.
Zobacz w Google Scholar - Cornell John F., God’s Magnificent Law: The Bad Influence of Theistic Metaphysics on Darwin’s Estimation of Natural Selection, Journal of the History of Biology 1987, vol. 20, s. 381-412.
Zobacz w Google Scholar - Cornell John F., Newton of the Grassblade? Darwin and the Problem of Organic Teleology, Isis 1986, vol. 77, no. 3, s. 405-421.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, Darwin’s Abstract of John Macculloch, w: Barrett, Gautrey, Herbert, Kohn, and Smith (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 632-641.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, Fertilisation of Orchids. On the Various Contrivances by Which British and Foreign Orchids Are Fertilised by Insects, and On the Good Effects of Intercrossing, John Murray, London 1862.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, Journal of Researches into the Geology and Natural History of the Various Countries Visited by H.M.S. Beagle, Under the Command of Captain FitzRoy, R.N. From 1832 To 1836, Henry Colburn, London 1839.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, Journal of Researches into the Geology and Natural History of the Various Countries Visited by H.M.S. Beagle, Under the Command of Captain FitzRoy, R.N. From 1832 To 1836, New York University Press, New York 1987.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, Notebook B, w: Barrett, Gautrey, Herbert, Kohn, and Smith (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 170-236.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, Notebook C, w: Barrett, Gautrey, Herbert, Kohn, and Smith (eds.), Charles Darwinąs Notebooks…, s. 239-328.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, Notebook D, w: Barrett, Gautrey, Herbert, Kohn, and Smith (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 331-393.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, Notebook E, w: Barrett, Gautrey, Herbert, Kohn, and Smith (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 397-455 [Macculloch Abstract].
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, Notebook M, w: Barrett, Gautrey, Herbert, Kohn, and Smith (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 520-560.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, Notebook N, w: Barrett, Gautrey, Herbert, Kohn, and Smith (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 563-596.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, On the Origin of Species by Means of Natural Selection, or the Preservation of Favoured Races in the Struggle for Life, John Murray, London 1859.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, The Foundations of the Origin of Species: Two Essays Written in 1842 and 1844, w: Barrett and Freeman (eds.), The Works of Charles Darwin….
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, The Foundations of the Origin of Species: Two Essays Written in 1842 and 1844, Cambridge Library Collection, Cambridge University Press, Cambridge – New York 2009.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Charles, The Various Contrivances by which Orchids are Fertilized by Insects, Appleton and Company, New York 1884.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Erasmus, Zoonomia: Or the Laws of Organic Life, vol. 1-2, J. Johnson, London 1794-1796.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Karol, Autobiografia i wybór listów, przeł. A. Iwanowska, A. Krasicka, J. Połtowicz i S. Skowron, Dzieła Wybrane, t. VIII, Biblioteka Klasyków Biologii, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1960.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Karol, Dobór płciowy, przeł. Krystyna Zaćwilichowska, Dzieła Wybrane, t. V, Biblioteka Klasyków Biologii, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1960.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Karol, O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymaniu się doskonalszych ras w walce o byt, przeł. Szymon Dickstein i Józef Nusbaum, Dzieła Wybrane, t. II, Biblioteka Klasyków Biologii, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1959.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Karol, O powstawaniu gatunków drogą doboru naturalnego, czyli o utrzymaniu się doskonalszych ras w walce o byt, przeł. Szymon Dickstein i Józef Nusbaum w opracowaniu Joanny Popiołek i Małgorzaty Yamazaki, Biblioteka Klasyków Nauki, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2009.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Karol, Podróż na okręcie Beagle, przeł. Kazimierz Szarski, Dzieła Wybrane, t. I, Biblioteka Klasyków Biologii, Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, Warszawa 1959.
Zobacz w Google Scholar - Darwin Karol, Podróż naturalisty: dziennik spostrzeżeń dotyczących historyi naturalnej i geologii okolic, zwiedzonych podczas podróży naokoło świata na okręcie J. K. M. Beagle pod dowództwem kapitana Fitz Roy, przeł. Józef Nusbaum, Wydawnictwo Przeglądu Tygodniowego, Warszawa 1887.
Zobacz w Google Scholar - Darwin’s Reading Notebooks, w: Burkhardt and Smith (eds.), The Correspondence of Charles Darwin…, s. 434-459.
Zobacz w Google Scholar - Davy Humphry, Consolations in Travel, or, the Last Days of a Philosopher, John Murray, London 1830.
Zobacz w Google Scholar - Davy Humphry, Consolations in Travel, or, The Last Days of a Philosopher, Smith, Elder and Co., London 1840.
Zobacz w Google Scholar - Di Gregorio M. and Gill N. (eds.), Charles Darwin’s Marginalia, 2 vols., Garland, New York 1990.
Zobacz w Google Scholar - Elster Jon, Logic and Society: Contradictions and Possible Worlds, John Wiley and Sons, Chichester 1978.
Zobacz w Google Scholar - Fabian A.C. (ed.), Evolution, Society, Science, and the Universe, Cambridge University Press, Cambridge 1998.
Zobacz w Google Scholar - Fitzroy Robert, Narrative of the Surveying Voyages of His Majesty’s Ships Adventure and Beagle between the Years 1826 and 1836, 3 vols., Henry Colburn, London 1839.
Zobacz w Google Scholar - Forbes Duncan, «Scientific» Whiggism: Adam Smith and John Millar, The Cambridge Journal 1954, vol. 7, s. 643-670.
Zobacz w Google Scholar - Fox Christopher, Porter Roy, and Wokler Robert (eds.), Inventing Human Science: Eighteenth-Century Domains, University of California Press, Berkeley 1995.
Zobacz w Google Scholar - Gillespie Neal C., Divine Design and the Industrial Revolution: William Paley’s Abortive Reform of Natural Theology, Isis 1990, vol. 81, no. 2, s. 214-229.
Zobacz w Google Scholar - Gould Stephen Jay, Darwin and Paley Meet the Invisible Hand, w: Gould, Eight Little Piggies…, s. 138-152.
Zobacz w Google Scholar - Gould Stephen Jay, Eight Little Piggies: Reflections in Natural History, Norton, New York 1993.
Zobacz w Google Scholar - Gould Stephen Jay, On Transmuting Boyle’s Law to Darwin’s Revolution, w: Fabian (ed.), Evolution, Society, Science, and the Universe….
Zobacz w Google Scholar - Hamowy Ronald, The Scottish Enlightenment and the Theory of Spontaneous Order, Southern Illinois University Press, Carbondale 1985.
Zobacz w Google Scholar - Herbert Sandra and Kohn David, Introduction, w: Barrett, Gautrey, Herbert, Kohn, and Smith (eds.), Charles Darwin’s Notebooks…, s. 7-16.
Zobacz w Google Scholar - Herbert Sandra, The Place of Man in the Development of Darwin’s Theory of Transmutation, Part II, Journal of the History of Biology 1977, vol. 10, no. 2, s. 155-227.
Zobacz w Google Scholar - Hodge Jonathan and Radick Gregory (eds.), The Cambridge Companion to Darwin, Cambridge University Press, Cambridge 2003.
Zobacz w Google Scholar - Hodge Jonathan, The Notebook Programmes and Projects of Darwin’s London Years, w: Hodge and Radick (eds.), The Cambridge Companion to Darwin…, s. 40-68.
Zobacz w Google Scholar - Hodge M.J.S. and Kohn David, The Immediate Origins of Natural Selection, w: Kohn (ed.), The Darwinian Heritage…, s. 185-206.
Zobacz w Google Scholar - Home Henry (Lord Kames), Sketches on the History of Man, W. Creech, Edinburgh 1774.
Zobacz w Google Scholar - Hopfl H.M., From Savage to Scotsman: Conjectural History in the Scottish Enlightenment, The Journal of British Studies 1978, vol. 17, no. 2, s. 19-40.
Zobacz w Google Scholar - Hull David L., Darwin and His Critics, Harvard University Press, Cambridge 1973.
Zobacz w Google Scholar - Hume David, Dialogi o religii naturalnej, w: Hume, Dialogi o religii naturalnej. Naturalna historia religii…, s. 54-55.
Zobacz w Google Scholar - Hume David, Dialogi o religii naturalnej. Naturalna historia religii, przeł. Anna Hochfeldowa, Biblioteka Klasyków Filozofii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1962.
Zobacz w Google Scholar - Hume David, Essays: Moral, Political and Literary, Oxford University Press, Oxford 1963.
Zobacz w Google Scholar - Jordanova Ludmilla J. (ed.), Languages of Nature: Critical Essays on Science and Literature, Rutgers University Press, New Brunswick 1986.
Zobacz w Google Scholar - Keller Evelyn Fox and Lloyd Elisabeth A. (eds.), Keywords in Evolutionary Biology, Harvard University Press, Cambridge 1992.
Zobacz w Google Scholar - Keynes Richard Darwin (ed.), Charles Darwin’s Beagle Diary, Cambridge University Press, Cambridge 1988.
Zobacz w Google Scholar - Kohn David (ed.), The Darwinian Heritage, Princeton University Press, Princeton 1984.
Zobacz w Google Scholar - Kohn David, Darwin’s Ambiguity: The Secularization of Biological Meaning, British Journal of the History of Science 1989, vol. 22, no. 2, s. 215-239.
Zobacz w Google Scholar - Kohn David, The Aesthetic Construction of Darwin’s Theory, w: Tauber (ed.), The Elusive Synthesis…, s. 13-48.
Zobacz w Google Scholar - Lennox James G., Teleology, w: Keller and Lloyd (eds.), Keywords in Evolutionary Biology…, s. 324-333.
Zobacz w Google Scholar - Lockhart John Gibson, Memoirs of the Life of Sir Walter Scott, vol. 1, Houghton, Mifflin and Co., Boston 1881.
Zobacz w Google Scholar - Lustig Abigail, Natural Atheology, w: Lustig, Richards, and Ruse (eds.), Darwinian Heresies…, s. 69-83.
Zobacz w Google Scholar - Lustig Abigail, Richards Robert J., and Ruse Michael (eds.), Darwinian Heresies, Cambridge University Press, Cambridge 2004.
Zobacz w Google Scholar - Lyell Charles, Principles of Geology, vol. 1, Appleton, New York 1887.
Zobacz w Google Scholar - Lyell Charles, Principles of Geology: Being an Attempt to Explain the Former Changes of the Earth’s Surface, by Reference to Causes Now in Operation, vol. 1-3, John Murray, London 1830-1833.
Zobacz w Google Scholar - MacLeod Roy M. and Rehbock Philip R. (eds.), Darwin’s Laboratory: Evolutionary Theory and Natural History in the Pacific, University of Hawaii Press, Honolulu 1994.
Zobacz w Google Scholar - Malthus Thomas R., Prawo ludności, przeł. K. Stein, Arcydzieła Wielkich Myślicieli, De Agostini, Warszawa 2003.
Zobacz w Google Scholar - Mandeville Bernard, Bajka o pszczołach, przeł. Agnieszka Glinczanka, Biblioteka Klasyków Filozofii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1957.
Zobacz w Google Scholar - Mandeville Bernard, The Fable of the Bees, vol. 2, Clarendon Press, Oxford 1924.
Zobacz w Google Scholar - McMullin Ernan (ed.), Evolution and Creation, University of Notre Dame Press, Notre Dame 1985.
Zobacz w Google Scholar - McMullin Ernan, Ewolucja i stworzenie, przeł. Jacek Rodzeń, Copernicus Center Press, Kraków 2014.
Zobacz w Google Scholar - Meek Ronald L., Social Science and the Ignoble Savage, Cambridge University Press, Cambridge 1976.
Zobacz w Google Scholar - Moore James and Desmond Adrian, Charles Darwin, The Descent of Man, and Selection in Relation to Sex, Penguin Books, New York 2004.
Zobacz w Google Scholar - Moore James and Desmond Adrian, Introduction, w: Moore and Desmond, Charles Darwin…, s. xi-lviii.
Zobacz w Google Scholar - Nisbet Robert A., Social Change and History: Aspects of the Western Theory of Development, Oxford University Press, New York 1969.
Zobacz w Google Scholar - O’Brien Karen, Between Enlightenment and Stadial Theory: William Robertson and the History of Europe, British Journal for Eighteenth-Century Studies 1994, vol. 16, s. 53-63.
Zobacz w Google Scholar - Paley William, Natural Theology, American Tract Society, New York 1802.
Zobacz w Google Scholar - Peckham Morse (ed.), The Origin of Species by Charles Darwin: A Variorum Text, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 1959.
Zobacz w Google Scholar - Porter Roy, Charles Lyell and the Principles of the History of Geology, British Journal for the History of Science 1976, vol. 9, no. 2, s. 91-103.
Zobacz w Google Scholar - Radick Gregory, Is the Theory of Natural Selection Independent of Its History?, w: Hodge and Radick (eds.), The Cambridge Companion to Darwin…, s. 143-167.
Zobacz w Google Scholar - Richards Robert J., The Romantic Conception of Life: Science and Philosophy in the Age of Goethe, The University of Chicago Press, Chicago 2002.
Zobacz w Google Scholar - Robertson William, History of America, 2 vols., W. Strahan, London 1777.
Zobacz w Google Scholar - Ross I.S. (ed.), Adam Smith: Essays on Philosophical Subjects, Clarendon Press, Oxford 1980.
Zobacz w Google Scholar - Ruse Michael, Darwin and Design: Does Evolution Have a Purpose?, Harvard University Press, Cambridge 2003.
Zobacz w Google Scholar - Ruse Michael, The Darwinian Revolution, University of Chicago Press, Chicago 1979.
Zobacz w Google Scholar - Schumpeter Joseph A., History of Economic Analysis, Oxford University Press, New York 1954.
Zobacz w Google Scholar - Sessions William Lad, Reading Hume’s Dialogues: A Veneration for True Religion, Indiana University Press, Bloomington 2002.
Zobacz w Google Scholar - Sloan Philip R., Darwin, Vital Matter, and Transformism of Species, Journal of the History of Biology 1986, vol. 19, no. 3, s. 369-445.
Zobacz w Google Scholar - Sloan Phillip R., «The Sense of Sublimity»: Darwin on Nature and Divinity, Osiris 2001, vol. 16, s. 251-269.
Zobacz w Google Scholar - Sloan Phillip R., The Making of a Philosophical Naturalist, w: Hodge and Radick (eds.), The Cambridge Companion to Darwin…, s. 17-39.
Zobacz w Google Scholar - Sloan Phillip R., The Question of Natural Purpose, w: McMullin (ed.), Evolution and Creation….
Zobacz w Google Scholar - Smith Adam, Badania nad naturą i przyczynami bogactwa narodów, przeł. G. Wolff i in., Biblioteka Dzieł Ekonomii Politycznej. Angielska Szkoła Klasyczna, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, t. 1-2, Warszawa 1954.
Zobacz w Google Scholar - Stewart Dugald, Account of the Life and Writings of Adam Smith, w: Ross (ed.), Adam Smith…, s. 292-293.
Zobacz w Google Scholar - Tauber Alfred I. (ed.), The Elusive Synthesis: Aesthetics and Science, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht 1996.
Zobacz w Google Scholar - Wokler Robert, Anthropology and Conjectural History in the Enlightenment, w: Fox, Porter, and Wokler (eds.), Inventing Human Science…, s. 31-52.
Zobacz w Google Scholar - Wood P.B., The Natural History of Man in the Scottish Enlightenment, History of Science 1990, vol. 28, no. 1, s. 89-123.
Zobacz w Google Scholar