Tom 21 Nr 1 (2024)
Artykuły

Granice nauki: o tym, czego nie wiemy

PDF
  • Jerzy Gołosz
Jerzy Gołosz
Uniwersytet Jagieloński

Opublikowane 16.09.2024

Słowa kluczowe

  • metafizyka bazowa teorii naukowych,
  • metafizyka interpretacyjna teorii naukowych,
  • naturalizm,
  • racjonalność świata,
  • realizm naukowy,
  • strukturalizm
    • ...More
    Less

Prawa autorskie (c) 2024 Filozoficzne Aspekty Genezy

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Jak cytować

Gołosz, Jerzy. “Granice Nauki: O Tym, Czego Nie Wiemy”. Filozoficzne Aspekty Genezy , vol. 21, no. 1, Sept. 2024, https://doi.org/10.53763/fag.2024.21.1.236.

Abstrakt

W artykule starano się pokazać, że pozostając w ramach samej nauki, pewnych barier nigdy nie przekroczymy: przede wszystkim nie wyjaśnimy, dlaczego świat jest racjonalny i dlaczego w ogóle istnieje. Nigdy też nie wyjdziemy poza poznawanie relacji, w jakie wchodzą obiekty różnego typu, i nie będziemy mogli poznać ich wewnętrznej natury. Główne tezy tej pracy stawiane są w ramach szeroko rozumianego naturalizmu i rozważań metanaukowych, zgodnie z którymi idee metafizyczne mogą być wprowadzane do naukowych programów badawczych jako ich wiodące bazowe idee heurystyczne, zaś te ostatnie są potem oceniane na podstawie ich płodności, a z kolei same teorie naukowe mogą być metafizycznie interpretowane. W ramach tak szeroko rozumianego naturalizmu sensowne jest zakładanie racjonalności świata i poszukiwanie sposobu, w jaki ta racjonalność się przejawia. Natomiast wykracza poza tak rozumiany naturalizm stwierdzanie, co jest źródłem tej racjonalności.

PDF

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

  1. Św. Augustyn, Wyznania, tłum. Zygmunt Kubiak, PAX, Warszawa.
  2. Banks Thomas, A Critique of Pure String Theory: Heterodox Opinions of Diverse Dimensions, s. 1–82, https://doi.org/10.48550/arXiv.hep-th/0306074.
  3. Banks Thomas, The Cosmological Constant Problem, Physics Today 2004, Vol. 57, No. 3, s. 46–51, https://doi.org/10.1063/1.1712501. DOI: https://doi.org/10.1063/1.1712501
  4. Barrow John D. and Tippler Frank J., The Anthropic Cosmological Principle, Oxford University Press, Oxford 1986.
  5. Barrow John D., Kres możliwości? Granice poznania i poznanie granic, przeł. Hanna Turczyn-Zalewska, Na Ścieżkach Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 1998.
  6. Bousso Raphael and Polchinsky Joseph, “Krajobraz teorii strun, Świat Nauki 2004, tłum. Stanisław Bajtlik, nr 10, s. 59–67.
  7. Bousso Raphael and Susskind Leonard, “Multiverse Interpretation of Quantum Mechanics, Physical Review D 2012, Vol. 85, A 045007, https://doi.org/10.48550/arXiv.1105.3796. DOI: https://doi.org/10.1103/PhysRevD.85.045007
  8. Dunkley Jo, Nasz Wszechświat, tłum. Ewa L. Łokas, Bogumił Bieniok, Prószyński i S-ka, Warszawa 2020.
  9. Eddington Arthur Stanley, The Nature of the Physical World, The Macmillan Company, New York, Cambridge University Press, Cambridge 1929.
  10. Einstein Albert, On the Electrodynamics of Moving Bodies, in: H. A. Lorentz, Albert Einstein, Hermann Minkowski, and Hermann Weyl (eds.), The Principle of Relativity: A Collection, tłum. Perrett W. and Jeffrey G. B., Dover Publication, New York 1952, s. 35–65.
  11. Einstein Albert, Autobiografia, w: Albert Einstein, Albert Einstein. Pisma filozoficzne, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1999, s. 1–31.
  12. Einstein Albert, O prawdzie naukowej, w: Albert Einstein, Albert Einstein. Pisma filozoficzne, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1999, s. 82.
  13. Einstein Albert, Natura rzeczywistości, w: Albert Einstein, Albert Einstein. Pisma filozoficzne, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa 1999, s. 91–94.
  14. Esfeld Michael and Lam Vincent, Moderate Structural Realism about Spacetime, Synthese 2008, Vol. 160, s. 27–46, https://doi.org/10.1007/s11229-006-9076-2. DOI: https://doi.org/10.1007/s11229-006-9076-2
  15. French Steven, Defending Eliminative Structuralism and a Whole More (or Less), Studies in History and Philosophy of Science Part A 2019, Vol. 74, s. 22–29, https://doi.org/10.1016/j.shpsa.2018.12.007. DOI: https://doi.org/10.1016/j.shpsa.2018.12.007
  16. Gołosz Jerzy, Science, Metaphysics, and Scientific Realism, Polish Journal of Philosophy 2011, vol. V, No. 2, s. 27–45, https://tiny.pl/dlvv3 [23.05.2023]. DOI: https://doi.org/10.5840/pjphil20115217
  17. Gołosz Jerzy, Platońska apoteoza geometrii, w: Historia filozofii — meandry kultury : teksty i studia ofiarowane Jackowi Widomskiemu z okazji 65. urodzin, Marcin Karas (red.), Nomos, Kraków 2014, s. 103–116.
  18. Gołosz Jerzy, Pitagorejczycy, albo pochwała metafizyki, Filozofia i Nauka 2021, T. 9, nr 1, s. 252–276, 10.37240/fin.2021.9.1.14. DOI: https://doi.org/10.37240/FiN.2021.9.1.14
  19. Gołosz Jerzy, In Defence of a Dynamic View of Reality, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2022. DOI: https://doi.org/10.4467/K7307.147/21.22.16435
  20. Grobler Adam, Metodologia nauk, Aureus — Znak, Kraków 2006.
  21. Grzegorczyk Andrzej, Zarys logiki matematycznej, PWN, Warszawa 1975.
  22. Heinrich Władysław, Zarys historii filozofii, tom 1, Gebethner i Wolf, Warszawa 1925.
  23. Heller Michał, Spór o realizm strukturalistyczny, Kwartalnik Filozoficzny 2005, T. 33, s. 37–55.
  24. Hempel Carl G., Science Unlimited, Annals of Japan Association for the Philosophy of Science 1973, Vol. 4, No. 3, s. 187–202, https://doi.org/10.4288/jafpos1956.4.187. DOI: https://doi.org/10.4288/jafpos1956.4.187
  25. Horgan John, Koniec nauki, czyli o granicach wiedzy u schyłku ery naukowej, przeł. Michał Tempczyk, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
  26. Jones Roger, Realism about What?, Philosophy of Science 1991, Vol. 58, No. 2, s. 185–202, https://tiny.pl/dnwcx [23.05.2023]. DOI: https://doi.org/10.1086/289611
  27. Kuhn Thomas S., Struktura rewolucji naukowych, tłum. Helena Ostromęcka, Justyna Nowotniak, Aletheia, Warszawa 2009.
  28. Ladyman James, Ross Don, Spurrett David, and Collier John, Every Thing Must Go: Metaphysics Naturalized, Oxford University Press, Oxford 2007. DOI: https://doi.org/10.1093/acprof:oso/9780199276196.001.0001
  29. Lakatos Imre, Falsyfikacja a metodologia naukowych programów badawczych, w: Imre Lakatos (ed.), Pisma z filozofii nauk empirycznych, tłum. Wojciech Sady, Władysław Krajewski, PWN, Warszawa 1995, s. 3–169.
  30. Laudan Larry, A Confutation of Convergent Realism, Philosophy of Science 1981, Vol. 4, No. 1, s. 19–49, https://tiny.pl/dnwcl [23.05.2023]. DOI: https://doi.org/10.1086/288975
  31. Laudan Larry, Science and Values, University of California Press, Berkeley 1984.
  32. Luty Damian, Ontologie strukturalne czasoprzestrzeni, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2022.
  33. Leibniz Gottfried Wilhelm, Wyznanie wiary filozofa, tłum. Stanisław Ciechowicz, PWN, Warszawa 1969.
  34. Luminet Jean-Pierre, Starkman Glenn D., and Weeks Jeffrey R., Czy przestrzeń jest skończona?, Świat Nauki 1999, tłum. Stanisław Bajtlik, nr 6, s. 56–63.
  35. Newton Isaac, Mathematical Principles of Natural Philosophy and the System of the World, tłum. Andrew Motte, Florian Cajori, University of California Press, Berkeley 1974.
  36. Penrose Roger, Nowy umysł cesarza. O komputerach umyśle i prawach fizyki, tłum. przeł. Piotr Amsterdamski, PWN, Warszawa 1995.
  37. Planck Max, Vorträge und Erinerungen, (wyd. V), Print Book, Stuttgart 1949.
  38. Platon, Timajos, tłum. Paweł Siwek, PWN, Warszawa 1986.
  39. Platon, Gorgias, Menon, tłum. Paweł Siwek, PWN, Warszawa 1991.
  40. Poincaré Henri, Nauka i Hypoteza, przeł. M.H. Horwitz, Nakład Jakuba Mortkowicza, Warszawa — Lwów 1908.
  41. Popper Karl R., Droga do wiedzy. Domysły i refutacje, tłum. Stefan Amsterdamski, PWN, Warszawa 1999.
  42. Polanyi Michael, Science, Faith and Society, Oxford University Press, Oxford 1946.
  43. Polanyi Michael, Personal Knowledge. Towards a Post-Critical Philosophy, Routledge, London 2005.
  44. Psillos Stathis, Scientific Realism: How Science Tracks Truth?, Routledge, London 1999.
  45. Putnam Hilary, Mathematics, Matter and Method: Philosophical Papers, Volume 1, Cambridge University Press, Cambridge 1975.
  46. Rescher Nicholas, The Limits of Science, (revised edition), University of Pittsburgh Press, Pittsburgh 1999.
  47. Smolin Lee, Trzy drogi do kwantowej grawitacji, tłum. Jerzy Kowalski-Glikman, Wydawnictwo CiS, Warszawa 2001.
  48. Stent Gunther Siegmund, The Coming of the Golden Age: A View of the End of Progress, Natural History Press, New York 1969.
  49. Susskind Leonard, The Cosmic Landscape: String Theory and the Ilusion of Inteligent Design, Little, Brown and Company, New York 2005.
  50. Tegmark Max, Wszechświaty równoległe, Świat Nauki 2003, tłum. Stanisław Bajtlik, nr 6, s. 22–34.
  51. Van Fraassen Bas C., Scientific Image, Oxford University Press, Oxford 1980. DOI: https://doi.org/10.1093/0198244274.001.0001
  52. Van Inwagen Peter, Metaphysics, Westview Press, Boulder 2009.
  53. Wigner Eugene P., The limits of Science, Proceedings of the American Philosophical Society 1950, Vol. 94, No. 5, s. 422–427, https://tiny.pl/dnwdj [23.05.2023].
  54. Wigner Eugene P., Niepojęta skuteczność matematyki w naukach przyrodniczych, w: Roman Murawski (red.), Współczesna filozofia matematyki. Wybór tekstów, PWN, Warszawa 2002, s. 293–399.
  55. Worral John, The Best of Both Worlds?, Dialectica 1989, Vol. 43, No. 1–2, s. 99–124, https://doi.org/10.1111/j.1746-8361.1989.tb00933.x. DOI: https://doi.org/10.1111/j.1746-8361.1989.tb00933.x