Tom 20 Nr 1 (2023)
Artykuły

Geneza opozycji między monizmem a dualizmem. Uwagi historyczno-terminologiczne

PDF
Zenon Roskal
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II
DOI: https://doi.org/10.53763/fag.2023.20.1.217

Opublikowane 27.04.2023 — zaktualizowane 14.09.2023

Wersje

Słowa kluczowe

  • dualizm,
  • historia filozofii,
  • monizm,
  • naturalizm

Jak cytować

Roskal Z., Geneza opozycji między monizmem a dualizmem. Uwagi historyczno-terminologiczne, Filozoficzne Aspekty Genezy, 2023, t. 20, nr 1, s. 35-51, https://doi.org/10.53763/fag.2023.20.1.217

Prawa autorskie (c) 2023 Filozoficzne Aspekty Genezy

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Abstrakt

W artykule podejmuję problem genezy opozycji między monizmem a dualizmem. Skupiam się na ukazaniu kontekstu historycznego, w którym opozycja ta się pojawiła. Przede wszystkim analizuję terminologię związaną z tą opozycją. Pokazuję, że w związku z uniezależnieniem się filozofii od teologii pewne terminy, które były wykorzystywane do prezentacji doktryn teologicznych, zostały zaadaptowane do badań filozoficznych. Przedstawiam transfer terminologii z teologii do filozofii i interpretuję dualizm jako pojęcie liminalne.

PDF

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

  1. Baumeister Friedrich Christian, Philosophia definitiva. Hoc Est Definitiones Philosophicae Ex Systemate Lib. Bar. A Vvolf In VNVM Collectae Svccinctis Observationbus Exemplisqve Perspicvis Illvstratae et a Nonnvllis Exceptionibus Vindicatae Accesservnt Praecipva Philosophiae Recentioris Theoremata et Indices Locvpletissimi, Ahlfeldii, Witenberg 1735.
    Zobacz w Google Scholar
  2. Bowler Peter, Monism in Britain. Biologist and the Rationalist Press Association, w: Todd Weir (ed.), Monism: Science, Philosophy, Religion, and the History of a Worldview, Palgrave Macmillan, New York 2012, s. 179–196.
    Zobacz w Google Scholar
  3. Eucken Rudolf, Geschichte der philosophischen Terminologie, Veit & Comp, Leipzig 1879.
    Zobacz w Google Scholar
  4. Göschel Carl Friedrich, Der Monismus des Gedankens: zur Apologie der gegenwärtigen Philosophie am Grabe ihres Stifters, Zimmermann, Naumburg 1832.
    Zobacz w Google Scholar
  5. Gregory Frederick, Proto-Monism in German Philosophy, Theology, and Science, 1800–1845, w: Todd Weir (ed.), Monism: Science, Philosophy, Religion, and the History of a Worldview, Palgrave Macmillan, New York 2012, s. 45–69.
    Zobacz w Google Scholar
  6. Grzeliński Adam, Słownik historyczny i krytyczny Pierre’a Bayle’a i jego brytyjscy czytelnicy, Kultura i Wartości 2015, t. 15, s. 89–106.
    Zobacz w Google Scholar
  7. Gutowski Piotr, Między monizmem a pluralizmem. Studium genezy i podstaw filozofii Johna Deweya, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2002.
    Zobacz w Google Scholar
  8. Hamilton William, Lectures on Metaphysics and Logic, Vol. 1, William Blackwood And Sons, Edinburgh — London 1865.
    Zobacz w Google Scholar
  9. Heller Karl, Ernst Mach: Wegbereiter der modernen Physik. Mit ausgewählten Kapiteln aus seinem Werk, Springer Verlag, Wien — New York 1964.
    Zobacz w Google Scholar
  10. Hillermann Horst, Zur begriffsgeschichte von monismus, Archiv für Begriffsgeschichte 1976, H. 20, s. 214–235.
    Zobacz w Google Scholar
  11. Holt Niles, Ernst Haeckel’s Monistic Religion, Journal of the History of Ideas 1971, Vol. 32, No. 2, s. 265–280.
    Zobacz w Google Scholar
  12. Hyde Thomas, Historia religionis veterum Persarum eorum que magorum. Ubi Etiam Nova Abrahami, & Mithrae, & Vestae, & Manetis, &c. Historia, Atque Angelorum Officia & Praefecturae Ex Veterum Persarum Sententi, E Theatro Sheldoniano, Oxoni 1700.
    Zobacz w Google Scholar
  13. Jacobsen Eric, From Cosmology to Ecology: The Monist World-View in Germany from 1770 to 1930, Peter Lang AG, Oxford 2005.
    Zobacz w Google Scholar
  14. Jakuszko Honorata, Inspiracja Pierre’a Bayle’a w oświeceniu niemieckim, w: Honorata Jakuszko, Stanisław Jedynak, Andrzej Zachariasz, Jolanta Zdybel (red.), Rekonesanse filozoficzne. Człowiek, wartości, historia. Księga pamiątkowa poświęcona Profesorowi Zdzisławowi Jerzemu Czarneckiemu, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 1999, s. 127–137.
    Zobacz w Google Scholar
  15. Kleeberg Bernhard, God-Nature Progressing: Natural Theology in German Monism, Science in Context 2007, Vol. 20, No. 3, s. 537–569.
    Zobacz w Google Scholar
  16. Koneczny Feliks, Rodowód monizmu prawniczego, Myśl Narodowa 1936, t. 16, nr 35, s. 542–544, nr 36, s. 559–561.
    Zobacz w Google Scholar
  17. Koneczny Feliks, Trzy monizmy lub dualizmy, Tygodnik Warszawski 1946, t. 45, s. 3.
    Zobacz w Google Scholar
  18. Krąpiec Mieczysław, Monizm – pluralizm, Roczniki Filozoficzne 1986, t. 34, z. 1, s. 21–82.
    Zobacz w Google Scholar
  19. Krishna Gopalrao, Cognitive Science: The Mind–Body Problem, Current Science 1985, Vol. 68, No. 2, s. 197–199.
    Zobacz w Google Scholar
  20. Kubiński Grzegorz, Figury i wydarzenia. Filozofia liminalna: Agamben, Badiou, Negri, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 2011.
    Zobacz w Google Scholar
  21. Leibniz Wilhelm Gottfried, Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła, przeł. M. Frankiewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
    Zobacz w Google Scholar
  22. Levine Michael, Monism and Pantheism, The Southern Journal of Philosophy 1992, Vol. 30, No. 2, s. 95–110.
    Zobacz w Google Scholar
  23. Mach Ernst, Analiza wrażeń i stosunek sfery fizycznej do psychicznej, przeł. Marcin Miłkowski, Biblioteka Klasyków Filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009
    Zobacz w Google Scholar
  24. Mahrburg Adam, Monizm spółczesny i jego echa u nas, w: Adam Mahrburg (red.), Pisma filozoficzne t. 2, Warszawa 1914, s. 1–73.
    Zobacz w Google Scholar
  25. Polak Paweł, Julian Edwin Zachariewicz — filozoficzne ścieżki galicyjskiego intelektualisty, Galicja. Studia i Materiały 2016, s. 215–245.
    Zobacz w Google Scholar
  26. Pomian Krzysztof, Piotr Bayle wobec socynianizmu. Przyczynek do kwestii roli socynianizmu w formowaniu się ideologii oświecenia, Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1960, t. 6, s. 101–182.
    Zobacz w Google Scholar
  27. Reichenau Wilhelm, Filozofia monistyczna od Spinozy do naszych czasów, przeł. Karol Hertz, Redakcja Przeglądu Tygodniowego, Warszawa 1883.
    Zobacz w Google Scholar
  28. Roskal Zenon, Zasada pełności bytu jako kryterium demarkacji, w: Marcin Tkaczyk, Marzena Krupa, Krzysztof Jaworski (red.), Veritas in caritate. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Andrzeja Szostka MIC, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2016, s. 387–394.
    Zobacz w Google Scholar
  29. Rudolph Kurt, Gnoza. Istota i historia późnoantycznej formacji religinej, przeł. Grzegorz Sowiński, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2003.
    Zobacz w Google Scholar
  30. Sadowski Ryszard, Monizm organizmalny jako odpowiedź Hansa Jonasa na problem psychofizyczny, Studia Philosophiae Christianae 2006, Vol. 42, nr 1, s. 154–191.
    Zobacz w Google Scholar
  31. Schaffer Jonathan, Monism: The Priority of the Whole, The Philosophical Review 2010, Vol. 119, No. 1, s. 31–76.
    Zobacz w Google Scholar
  32. Thomassen Bjørn, Liminality and the Modern: Living Through the In-Between, Ashgate Publishing Company, Farnham 2014.
    Zobacz w Google Scholar
  33. Wolff Christian, Myśli rozumne o Bogu, świecie i duszy ludzkiej, tudzież wszelkim bycie w ogóle, przeł. Sławomir Stasikowski, Studia Philosophica Wratislaviensia 2011, t. 6, nr 1, s. 119–166.
    Zobacz w Google Scholar
  34. Wundt Max, Die deutsche Schulphilosophie im Zeitalter der Aufklärung, Georg Olms Verlag, Hildesheim — Zürich — New York 1992.
    Zobacz w Google Scholar
  35. Zachariewicz Julian, Niemiecki Związek Monistów i Ernst Haeckel, Przegląd Polski 1908, t. 169, s. 97–127.
    Zobacz w Google Scholar