Tom 20 Nr 1 (2023)
Artykuły

Geneza opozycji między monizmem a dualizmem. Uwagi historyczno-terminologiczne

PDF
Zenon Roskal
Katolicki Uniwersytet Lubelski Jana Pawła II

Opublikowane 27.04.2023 — zaktualizowane 14.09.2023

Wersje

Słowa kluczowe

  • dualizm,
  • historia filozofii,
  • monizm,
  • naturalizm

Prawa autorskie (c) 2023 Filozoficzne Aspekty Genezy

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Jak cytować

Roskal, Zenon. “Geneza Opozycji między Monizmem a Dualizmem. Uwagi Historyczno-Terminologiczne”. 2023. Filozoficzne Aspekty Genezy , vol. 20, no. 1, Sept. 2023, pp. 35-51, https://doi.org/10.53763/fag.2023.20.1.217.

Abstrakt

W artykule podejmuję problem genezy opozycji między monizmem a dualizmem. Skupiam się na ukazaniu kontekstu historycznego, w którym opozycja ta się pojawiła. Przede wszystkim analizuję terminologię związaną z tą opozycją. Pokazuję, że w związku z uniezależnieniem się filozofii od teologii pewne terminy, które były wykorzystywane do prezentacji doktryn teologicznych, zostały zaadaptowane do badań filozoficznych. Przedstawiam transfer terminologii z teologii do filozofii i interpretuję dualizm jako pojęcie liminalne.

PDF

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

  1. Baumeister Friedrich Christian, Philosophia definitiva. Hoc Est Definitiones Philosophicae Ex Systemate Lib. Bar. A Vvolf In VNVM Collectae Svccinctis Observationbus Exemplisqve Perspicvis Illvstratae et a Nonnvllis Exceptionibus Vindicatae Accesservnt Praecipva Philosophiae Recentioris Theoremata et Indices Locvpletissimi, Ahlfeldii, Witenberg 1735.
  2. Bowler Peter, Monism in Britain. Biologist and the Rationalist Press Association, w: Todd Weir (ed.), Monism: Science, Philosophy, Religion, and the History of a Worldview, Palgrave Macmillan, New York 2012, s. 179–196.
  3. Eucken Rudolf, Geschichte der philosophischen Terminologie, Veit & Comp, Leipzig 1879.
  4. Göschel Carl Friedrich, Der Monismus des Gedankens: zur Apologie der gegenwärtigen Philosophie am Grabe ihres Stifters, Zimmermann, Naumburg 1832.
  5. Gregory Frederick, Proto-Monism in German Philosophy, Theology, and Science, 1800–1845, w: Todd Weir (ed.), Monism: Science, Philosophy, Religion, and the History of a Worldview, Palgrave Macmillan, New York 2012, s. 45–69.
  6. Grzeliński Adam, Słownik historyczny i krytyczny Pierre’a Bayle’a i jego brytyjscy czytelnicy, Kultura i Wartości 2015, t. 15, s. 89–106.
  7. Gutowski Piotr, Między monizmem a pluralizmem. Studium genezy i podstaw filozofii Johna Deweya, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2002.
  8. Hamilton William, Lectures on Metaphysics and Logic, Vol. 1, William Blackwood And Sons, Edinburgh — London 1865.
  9. Heller Karl, Ernst Mach: Wegbereiter der modernen Physik. Mit ausgewählten Kapiteln aus seinem Werk, Springer Verlag, Wien — New York 1964.
  10. Hillermann Horst, Zur begriffsgeschichte von monismus, Archiv für Begriffsgeschichte 1976, H. 20, s. 214–235.
  11. Holt Niles, Ernst Haeckel’s Monistic Religion, Journal of the History of Ideas 1971, Vol. 32, No. 2, s. 265–280.
  12. Hyde Thomas, Historia religionis veterum Persarum eorum que magorum. Ubi Etiam Nova Abrahami, & Mithrae, & Vestae, & Manetis, &c. Historia, Atque Angelorum Officia & Praefecturae Ex Veterum Persarum Sententi, E Theatro Sheldoniano, Oxoni 1700.
  13. Jacobsen Eric, From Cosmology to Ecology: The Monist World-View in Germany from 1770 to 1930, Peter Lang AG, Oxford 2005.
  14. Jakuszko Honorata, Inspiracja Pierre’a Bayle’a w oświeceniu niemieckim, w: Honorata Jakuszko, Stanisław Jedynak, Andrzej Zachariasz, Jolanta Zdybel (red.), Rekonesanse filozoficzne. Człowiek, wartości, historia. Księga pamiątkowa poświęcona Profesorowi Zdzisławowi Jerzemu Czarneckiemu, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie Skłodowskiej, Lublin 1999, s. 127–137.
  15. Kleeberg Bernhard, God-Nature Progressing: Natural Theology in German Monism, Science in Context 2007, Vol. 20, No. 3, s. 537–569.
  16. Koneczny Feliks, Rodowód monizmu prawniczego, Myśl Narodowa 1936, t. 16, nr 35, s. 542–544, nr 36, s. 559–561.
  17. Koneczny Feliks, Trzy monizmy lub dualizmy, Tygodnik Warszawski 1946, t. 45, s. 3.
  18. Krąpiec Mieczysław, Monizm – pluralizm, Roczniki Filozoficzne 1986, t. 34, z. 1, s. 21–82.
  19. Krishna Gopalrao, Cognitive Science: The Mind–Body Problem, Current Science 1985, Vol. 68, No. 2, s. 197–199.
  20. Kubiński Grzegorz, Figury i wydarzenia. Filozofia liminalna: Agamben, Badiou, Negri, Wydawnictwo Elipsa, Warszawa 2011.
  21. Leibniz Wilhelm Gottfried, Teodycea. O dobroci Boga, wolności człowieka i pochodzeniu zła, przeł. M. Frankiewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001.
  22. Levine Michael, Monism and Pantheism, The Southern Journal of Philosophy 1992, Vol. 30, No. 2, s. 95–110.
  23. Mach Ernst, Analiza wrażeń i stosunek sfery fizycznej do psychicznej, przeł. Marcin Miłkowski, Biblioteka Klasyków Filozofii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009
  24. Mahrburg Adam, Monizm spółczesny i jego echa u nas, w: Adam Mahrburg (red.), Pisma filozoficzne t. 2, Warszawa 1914, s. 1–73.
  25. Polak Paweł, Julian Edwin Zachariewicz — filozoficzne ścieżki galicyjskiego intelektualisty, Galicja. Studia i Materiały 2016, s. 215–245.
  26. Pomian Krzysztof, Piotr Bayle wobec socynianizmu. Przyczynek do kwestii roli socynianizmu w formowaniu się ideologii oświecenia, Archiwum Historii Filozofii i Myśli Społecznej 1960, t. 6, s. 101–182.
  27. Reichenau Wilhelm, Filozofia monistyczna od Spinozy do naszych czasów, przeł. Karol Hertz, Redakcja Przeglądu Tygodniowego, Warszawa 1883.
  28. Roskal Zenon, Zasada pełności bytu jako kryterium demarkacji, w: Marcin Tkaczyk, Marzena Krupa, Krzysztof Jaworski (red.), Veritas in caritate. Księga pamiątkowa ku czci Profesora Andrzeja Szostka MIC, Wydawnictwo Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2016, s. 387–394.
  29. Rudolph Kurt, Gnoza. Istota i historia późnoantycznej formacji religinej, przeł. Grzegorz Sowiński, Zakład Wydawniczy NOMOS, Kraków 2003.
  30. Sadowski Ryszard, Monizm organizmalny jako odpowiedź Hansa Jonasa na problem psychofizyczny, Studia Philosophiae Christianae 2006, Vol. 42, nr 1, s. 154–191.
  31. Schaffer Jonathan, Monism: The Priority of the Whole, The Philosophical Review 2010, Vol. 119, No. 1, s. 31–76.
  32. Thomassen Bjørn, Liminality and the Modern: Living Through the In-Between, Ashgate Publishing Company, Farnham 2014.
  33. Wolff Christian, Myśli rozumne o Bogu, świecie i duszy ludzkiej, tudzież wszelkim bycie w ogóle, przeł. Sławomir Stasikowski, Studia Philosophica Wratislaviensia 2011, t. 6, nr 1, s. 119–166.
  34. Wundt Max, Die deutsche Schulphilosophie im Zeitalter der Aufklärung, Georg Olms Verlag, Hildesheim — Zürich — New York 1992.
  35. Zachariewicz Julian, Niemiecki Związek Monistów i Ernst Haeckel, Przegląd Polski 1908, t. 169, s. 97–127.