Tom 20 Nr 1 (2023)
Artykuły

O wyjaśnianiu genetycznym

PDF
Jan Woleński
Wyższa Szkoła Informatyki i Zarządzania w Rzeszowie

Opublikowane 09.03.2023 — zaktualizowane 14.09.2023

Wersje

Słowa kluczowe

  • eksplanandum,
  • eksplanans,
  • historia,
  • nauka,
  • prawa nauki,
  • uzasadnienie
    • ...More
    Less

Prawa autorskie (c) 2023 Filozoficzne Aspekty Genezy

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Jak cytować

Woleński, Jan. “O wyjaśnianiu Genetycznym”. 2023. Filozoficzne Aspekty Genezy , vol. 20, no. 1, Sept. 2023, pp. 19-34, https://doi.org/10.53763/fag.2023.20.1.215.

Abstrakt

W ogólnej metodologii nauk wyróżnia się cztery rodzaje wyjaśniania (eksplanacji) (a) nomologiczno-dedukcyjne, (b) nomologiczno-statystyczne, (c) funkcjonalne, (d) genetyczne — są one spotykane zarówno w naukach przyrodniczych, jak i społecznych. Artykuł analizuje (d), zestawiając wyjaśnianie genetyczne z innymi rodzajami eksplanacji. Zwraca się uwagę na podobieństwa zachodzące pomiędzy (c) i (d) oraz ich różnice w stosunku do (a) i (b). Wyjaśnianie genetyczne jest rozumiane jako konstrukcja tak zwanego „ciągu genetycznego”, którego ostatnim elementem jest wyjaśniany fakt. Tego rodzaju procedura wiąże się z rozmaitymi kwestiami, na przykład: użyciem twierdzeń ogólnych, ramami czasowymi, wyjaśnieniami alternatywnymi czy rozumieniem przyczynowości. Poruszony jest również problem użycia wyjaśnień genetycznych w argumentacjach pozanaukowych.

PDF

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

  1. Bunge Mario, O przyczynowości. Miejsce zasady przyczynowej we współczesnej nauce, przeł. Stefan Amsterdamski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968.
  2. Chałasiński Józef, Społeczna genealogia inteligencji polskiej, Czytelnik, Warszawa 1946.
  3. Domańska Ewa, Pomorski Jan (red.), Wprowadzenie do metodologii historii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2022.
  4. Nagel Ernest, Struktura nauki. Zagadnienia logiki wyjaśnień naukowych, przeł. Jerzy Giedymin, Bożydar Rassalski, Helena Eilstein, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970.
  5. Mayr Ernst, The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance, Belknap Press, Cambridge 1982.
  6. Metallmann Joachim, Determinizm nauk przyrodniczych, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1934.
  7. Mortimer Halina, Logika indukcji, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
  8. Opałek Kazimierz, Wróblewski Jerzy, Współczesna teoria i socjologia prawa w Stanach Zjednoczonych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963.
  9. Pomorski Jan, W poszukiwaniu modelu historii teoretycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1984.
  10. Sztompka Piotr, Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii społecznej. Studium analityczne, Ossolineum, Wrocław 1971.
  11. Topolski Jerzy, Metodologia historii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
  12. Wojciechowski Tadeusz, Szkice historyczne, jedynastego wieku, Akademia Umiejętności, Kraków 1904.
  13. Woleński Jan, Wykłady o naturalizmie, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016.
  14. Ziembiński Zygmunt, Analiza pojęcia czynu, Wiedza Powszechna, Warszawa 1972.