Opublikowane 09.03.2023 — zaktualizowane 14.09.2023
Wersje
- 14.09.2023 - (2)
- 09.03.2023 - (1)
Słowa kluczowe
- eksplanandum,
- eksplanans,
- historia,
- nauka,
- prawa nauki
- uzasadnienie ...więcej
Jak cytować
Prawa autorskie (c) 2023 Filozoficzne Aspekty Genezy
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.
Abstrakt
W ogólnej metodologii nauk wyróżnia się cztery rodzaje wyjaśniania (eksplanacji) (a) nomologiczno-dedukcyjne, (b) nomologiczno-statystyczne, (c) funkcjonalne, (d) genetyczne — są one spotykane zarówno w naukach przyrodniczych, jak i społecznych. Artykuł analizuje (d), zestawiając wyjaśnianie genetyczne z innymi rodzajami eksplanacji. Zwraca się uwagę na podobieństwa zachodzące pomiędzy (c) i (d) oraz ich różnice w stosunku do (a) i (b). Wyjaśnianie genetyczne jest rozumiane jako konstrukcja tak zwanego „ciągu genetycznego”, którego ostatnim elementem jest wyjaśniany fakt. Tego rodzaju procedura wiąże się z rozmaitymi kwestiami, na przykład: użyciem twierdzeń ogólnych, ramami czasowymi, wyjaśnieniami alternatywnymi czy rozumieniem przyczynowości. Poruszony jest również problem użycia wyjaśnień genetycznych w argumentacjach pozanaukowych.
Pobrania
Bibliografia
- Bunge Mario, O przyczynowości. Miejsce zasady przyczynowej we współczesnej nauce, przeł. Stefan Amsterdamski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1968.
Zobacz w Google Scholar - Chałasiński Józef, Społeczna genealogia inteligencji polskiej, Czytelnik, Warszawa 1946.
Zobacz w Google Scholar - Domańska Ewa, Pomorski Jan (red.), Wprowadzenie do metodologii historii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2022.
Zobacz w Google Scholar - Nagel Ernest, Struktura nauki. Zagadnienia logiki wyjaśnień naukowych, przeł. Jerzy Giedymin, Bożydar Rassalski, Helena Eilstein, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1970.
Zobacz w Google Scholar - Mayr Ernst, The Growth of Biological Thought: Diversity, Evolution, and Inheritance, Belknap Press, Cambridge 1982.
Zobacz w Google Scholar - Metallmann Joachim, Determinizm nauk przyrodniczych, Polska Akademia Umiejętności, Kraków 1934.
Zobacz w Google Scholar - Mortimer Halina, Logika indukcji, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
Zobacz w Google Scholar - Opałek Kazimierz, Wróblewski Jerzy, Współczesna teoria i socjologia prawa w Stanach Zjednoczonych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963.
Zobacz w Google Scholar - Pomorski Jan, W poszukiwaniu modelu historii teoretycznej, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1984.
Zobacz w Google Scholar - Sztompka Piotr, Metoda funkcjonalna w socjologii i antropologii społecznej. Studium analityczne, Ossolineum, Wrocław 1971.
Zobacz w Google Scholar - Topolski Jerzy, Metodologia historii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1984.
Zobacz w Google Scholar - Wojciechowski Tadeusz, Szkice historyczne, jedynastego wieku, Akademia Umiejętności, Kraków 1904.
Zobacz w Google Scholar - Woleński Jan, Wykłady o naturalizmie, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2016.
Zobacz w Google Scholar - Ziembiński Zygmunt, Analiza pojęcia czynu, Wiedza Powszechna, Warszawa 1972.
Zobacz w Google Scholar