Tom 18 (2021)
Artykuły

Geneza wartości estetycznych w fizyce

PDF
Magdalena Łata
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej
DOI: https://doi.org/10.53763/fag.2021.18.4

Opublikowane 02.03.2022 — zaktualizowane 15.04.2022

Wersje

Słowa kluczowe

  • wartości estetyczne,
  • piękno,
  • harmonia,
  • pitagorejczycy,
  • Platon,
  • Arystoteles,
  • przeszkoda epistemologiczna
    • ...więcej
    mniej

Jak cytować

Łata M., Geneza wartości estetycznych w fizyce, Filozoficzne Aspekty Genezy, 2022, t. 18, s. 163-187, https://doi.org/10.53763/fag.2021.18.4

Prawa autorskie (c) 2022 Filozoficzne Aspekty Genezy

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Abstrakt

W pracach z filozofii fizyki, historii nauki, w biografiach i autobiografiach uczonych oraz w literaturze popularnonaukowej występują treści o charakterze estetycznym. Wartości estetyczne i kojarzone z nimi właściwości pełnią wielorakie funkcje we współczesnej fizyce, między innymi stanowią pozaempiryczne kryteria wyboru teorii naukowych. Najczęściej pojawiającymi się wartościami estetycznymi są kategorie piękna, elegancji i harmonii. Źródła połączenia nauki i estetyki odnajdziemy w starożytnej filozofii przyrody, a dokładnie w filozofii pitagorejczyków zasymilowanej przez Platona i Arystotelesa. Aspekty filozofii pitagorejskiej dotyczące odkryć w dziedzinie akustyki i matematyki zostały połączone z wartościami estetycznymi za sprawą platońskiej triady dobro-piękno-prawda, zaś estetyka Arystotelesa związana z pitagorejskim porządkiem miary i proporcji w świecie wzmocniła to połączenie. W starożytnych poglądach pitagorejsko-platońskich odnajdziemy także przyczyny późniejszych przeszkód epistemologicznych, które uczeni łączyli z aspektami estetycznymi.

PDF

Pobrania

Brak dostęþnych danych do wyświetlenia.

Bibliografia

  1. Arystoteles, Metafizyka, przeł. Kazimierz Leśniak, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.
    Zobacz w Google Scholar
  2. Arystoteles, O niebie, przeł. Paweł Siwek, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.
    Zobacz w Google Scholar
  3. Bachelard Gaston, Kształtowanie się umysłu naukowego. Przyczynek do psychoanalizy wiedzy obiektywnej, przeł. Damian Leszczyński, Wydawnictwo Słowo/Obraz terytoria, Gdańsk 2002.
    Zobacz w Google Scholar
  4. Bylica Piotr, Kilian Krzysztof J., Piotrowski Robert i Sagan Dariusz (red.), Filozofia — nauka — religia. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Jodkowskiemu z okazji 40-lecia pracy naukowej, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2015.
    Zobacz w Google Scholar
  5. Chandrasekhar Subrahmanyan, Prawda i piękno. Estetyka i motywacja w nauce, przeł. Piotr Amsterdamski, Klasycy Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
    Zobacz w Google Scholar
  6. Copleston Frederick, Historia filozofii. Grecja i Rzym, t. I, przeł. Henryk Bednarek, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1998.
    Zobacz w Google Scholar
  7. Corbalán Fernando, Złota proporcja. Matematyczny język piękna, przeł. Wiktor Bartol, Świat Jest Matematyczny, Wydawnictwo RBA 2012.
    Zobacz w Google Scholar
  8. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, przeł. Irena Krońska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
    Zobacz w Google Scholar
  9. Durán Antonio J., Poezja liczb. Znaczenie piękna w matematyce, przeł. Anna Kozłowska, Świat Jest Matematyczny, Wydawnictwo RBA 2012.
    Zobacz w Google Scholar
  10. Farmelo Graham, It Must Be Beautiful: Great Equations of Modern Science, Granta Publications, London 2002.
    Zobacz w Google Scholar
  11. Gaensler Bryan, Potęga i piękno. Ekstremalne zjawiska w kosmosie, przeł. Sebastian Szymański, Wiedza i Życie — Orbity Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2013.
    Zobacz w Google Scholar
  12. Gajda Janina, Pitagorejczycy, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.
    Zobacz w Google Scholar
  13. Gajda-Krynicka Janina, Wstęp, w: Porfiriusz, Jamblich i Anonim, Żywoty…, s. I–XXI.
    Zobacz w Google Scholar
  14. Greene Brian, Piękno Wszechświata. Superstruny, ukryte wymiary i poszukiwanie teorii ostatecznej, przeł. Ewa L. Łokas i Bogumił Bieniok, Na Ścieżkach Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001.
    Zobacz w Google Scholar
  15. Grygiel Wojciech P., Stephena Hawkinga i Rogera Penrose’a spór o rzeczywistość, Copernicus Center Press, Kraków 2017.
    Zobacz w Google Scholar
  16. Heisenberg Werner, Ponad granicami, przeł. Krzysztof Wolicki, PIW, Warszawa 1979.
    Zobacz w Google Scholar
  17. Hossenfelder Sabine, Zagubione w matematyce. Fizyka w pułapce piękna, przeł. Tomasz Miller, Copernicus Center Press, Kraków 2019.
    Zobacz w Google Scholar
  18. Kepler Johannes, List do Longomontanusa 1605: GW XV, nr 23, w: Kierul, Kepler…, s. 246.
    Zobacz w Google Scholar
  19. Kepler Johannes, Tajemnica kosmosu, przeł. Mirosława Skrzypczak i Elżbieta Zakrzewska-Gębka, Arcydzieła Wielkich Myślicieli, Ediciones Altaya Polska & DeAgostini Polska, Warszawa 2003.
    Zobacz w Google Scholar
  20. Kierul Jerzy, Kepler, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007.
    Zobacz w Google Scholar
  21. Koestler Arthur, Lunatycy. Historia zmiennych poglądów człowieka na wszechświat, przeł. Tomasz Bieroń, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2002.
    Zobacz w Google Scholar
  22. Kopernik Mikołaj, O obrotach ciał niebieskich i inne pisma, przeł. Ludwik Antoni Birkenmajer, Arcydzieła Wielkich Myślicieli, Ediciones Altaya Polska & DeAgostini Polska, Warszawa 2001.
    Zobacz w Google Scholar
  23. Kopernik Mikołaj, O obrotach. Dzieła wszystkie, t. 2, red. Jerzy Dobrzycki, PAN, Warszawa — Kraków 1976.
    Zobacz w Google Scholar
  24. Kosowska Maria Magdalena i Kosowski Aleksander, Pitagoras i teoria strun, Wydawnictwo Poligraf, Łódź 2012.
    Zobacz w Google Scholar
  25. Krokiewicz Adam, Zarys filozofii greckiej. Od Talesa do Platona, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1971.
    Zobacz w Google Scholar
  26. Kuczyńska Alicja, Piękno. Mit i rzeczywistość, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977.
    Zobacz w Google Scholar
  27. Kurdziałek Marian, Rebeta Jerzy i Swieżawski Stefan (red.), Mikołaj Kopernik. Studia i materiały sesji kopernikowskiej w KUL 18–19 lutego 1972 roku, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1973.
    Zobacz w Google Scholar
  28. Legowicz Jan, Historia filozofii starożytnej Grecji i Rzymu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986.
    Zobacz w Google Scholar
  29. Łukasik Andrzej, Filozofia atomizmu. Atomistyczny model świata w filozofii przyrody, fizyce klasycznej i współczesnej a problem elementarności, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006.
    Zobacz w Google Scholar
  30. Łukasik Andrzej, Filozofia nauki Wernera Heisenberga, w: Bylica, Kilian, Piotrowski i Sagan (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 345–362.
    Zobacz w Google Scholar
  31. Łukasik Andrzej i Łata Magdalena, Czy prawda jest zawsze piękna, czyli jak wartości estetyczne mogą stać się przeszkodą epistemologiczną, Filozofia i Nauka. Studia Filozoficzne i Interdyscyplinarne 2020, t. 8, nr 2, s. 115–134.
    Zobacz w Google Scholar
  32. Łukasik Andrzej i Łata Magdalena, Wartości estetyczne jako pozaempiryczne kryteria akceptacji teorii naukowej, w: Pękala (red.), Dystynkcje estetyczne…, s. 187–208.
    Zobacz w Google Scholar
  33. Markowski Mieczysław, Doktrynalne tło przewrotu kopernikańskiego, w: Kurdziałek, Rebeta i Swieżawski (red.), Mikołaj Kopernik…, s. 13–31.
    Zobacz w Google Scholar
  34. McAllister James W., Beauty and Revolution in Science, Cornell University Press, Ithaca — London 1996.
    Zobacz w Google Scholar
  35. Pękala Teresa (red.), Dystynkcje estetyczne — wyróżnienie i wykluczenie, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2020.
    Zobacz w Google Scholar
  36. Penrose Roger, Droga do rzeczywistości. Wyczerpujący przewodnik po prawach rządzących Wszechświatem, przeł. Jerzy Przystawa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004.
    Zobacz w Google Scholar
  37. Platon, Timajos, przeł. Władysław Witwicki, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2005.
    Zobacz w Google Scholar
  38. Porfiriusz, Jamblich i Anonim, Żywoty Pitagorasa, przeł. Janina Gajda-Krynicka, Wydawnictwo Epsilon, Wrocław 1993.
    Zobacz w Google Scholar
  39. Stewart Ian, Dlaczego prawda jest piękna. O symetrii w matematyce i fizyce, przeł. Tomasz Krzysztoń, Na Ścieżkach Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2012.
    Zobacz w Google Scholar
  40. Tatarkiewicz Władysław, Dzieje sześciu pojęć. Sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
    Zobacz w Google Scholar
  41. Tatarkiewicz Władysław, Historia estetyki, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
    Zobacz w Google Scholar
  42. Tatarkiewicz Władysław, Historia filozofii. Filozofia starożytna i średniowieczna, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
    Zobacz w Google Scholar
  43. Vignale Giovanni, The Beautiful Invisible: Creativity, Imagination, and Theoretical Physics, Oxford University Press, Oxford 2011.
    Zobacz w Google Scholar
  44. Wasiutyński Jerzy, Kopernik. Twórca nowego nieba, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008.
    Zobacz w Google Scholar
  45. Weinberg Steven, Sen o teorii ostatecznej, przeł. Piotr Amsterdamski, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1997.
    Zobacz w Google Scholar
  46. Wilczek Frank i Devine Betsy, W poszukiwaniu harmonii. Wariacje na tematy fizyki współczesnej, przeł. Ewa L. Łokas i Bogumił Bieniok, Na Ścieżkach Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 1987.
    Zobacz w Google Scholar