Tom 18 (2021)
Artykuły

Geneza wartości estetycznych w fizyce

PDF
Magdalena Łata
Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej

Opublikowane 02.03.2022 — zaktualizowane 15.04.2022

Wersje

Słowa kluczowe

  • wartości estetyczne,
  • piękno,
  • harmonia,
  • pitagorejczycy,
  • Platon,
  • Arystoteles,
  • przeszkoda epistemologiczna
    • ...More
    Less

Prawa autorskie (c) 2022 Filozoficzne Aspekty Genezy

Creative Commons License

Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne 4.0 Międzynarodowe.

Jak cytować

Łata, Magdalena. “Geneza wartości Estetycznych W Fizyce”. 2022. Filozoficzne Aspekty Genezy , vol. 18, Apr. 2022, pp. 163-87, https://doi.org/10.53763/fag.2021.18.4.

Abstrakt

W pracach z filozofii fizyki, historii nauki, w biografiach i autobiografiach uczonych oraz w literaturze popularnonaukowej występują treści o charakterze estetycznym. Wartości estetyczne i kojarzone z nimi właściwości pełnią wielorakie funkcje we współczesnej fizyce, między innymi stanowią pozaempiryczne kryteria wyboru teorii naukowych. Najczęściej pojawiającymi się wartościami estetycznymi są kategorie piękna, elegancji i harmonii. Źródła połączenia nauki i estetyki odnajdziemy w starożytnej filozofii przyrody, a dokładnie w filozofii pitagorejczyków zasymilowanej przez Platona i Arystotelesa. Aspekty filozofii pitagorejskiej dotyczące odkryć w dziedzinie akustyki i matematyki zostały połączone z wartościami estetycznymi za sprawą platońskiej triady dobro-piękno-prawda, zaś estetyka Arystotelesa związana z pitagorejskim porządkiem miary i proporcji w świecie wzmocniła to połączenie. W starożytnych poglądach pitagorejsko-platońskich odnajdziemy także przyczyny późniejszych przeszkód epistemologicznych, które uczeni łączyli z aspektami estetycznymi.

PDF

Downloads

Download data is not yet available.

Bibliografia

  1. Arystoteles, Metafizyka, przeł. Kazimierz Leśniak, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.
  2. Arystoteles, O niebie, przeł. Paweł Siwek, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1990.
  3. Bachelard Gaston, Kształtowanie się umysłu naukowego. Przyczynek do psychoanalizy wiedzy obiektywnej, przeł. Damian Leszczyński, Wydawnictwo Słowo/Obraz terytoria, Gdańsk 2002.
  4. Bylica Piotr, Kilian Krzysztof J., Piotrowski Robert i Sagan Dariusz (red.), Filozofia — nauka — religia. Księga jubileuszowa dedykowana Profesorowi Kazimierzowi Jodkowskiemu z okazji 40-lecia pracy naukowej, Oficyna Wydawnicza Uniwersytetu Zielonogórskiego, Zielona Góra 2015.
  5. Chandrasekhar Subrahmanyan, Prawda i piękno. Estetyka i motywacja w nauce, przeł. Piotr Amsterdamski, Klasycy Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 1999.
  6. Copleston Frederick, Historia filozofii. Grecja i Rzym, t. I, przeł. Henryk Bednarek, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1998.
  7. Corbalán Fernando, Złota proporcja. Matematyczny język piękna, przeł. Wiktor Bartol, Świat Jest Matematyczny, Wydawnictwo RBA 2012.
  8. Diogenes Laertios, Żywoty i poglądy słynnych filozofów, przeł. Irena Krońska, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.
  9. Durán Antonio J., Poezja liczb. Znaczenie piękna w matematyce, przeł. Anna Kozłowska, Świat Jest Matematyczny, Wydawnictwo RBA 2012.
  10. Farmelo Graham, It Must Be Beautiful: Great Equations of Modern Science, Granta Publications, London 2002.
  11. Gaensler Bryan, Potęga i piękno. Ekstremalne zjawiska w kosmosie, przeł. Sebastian Szymański, Wiedza i Życie — Orbity Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2013.
  12. Gajda Janina, Pitagorejczycy, Wiedza Powszechna, Warszawa 1996.
  13. Gajda-Krynicka Janina, Wstęp, w: Porfiriusz, Jamblich i Anonim, Żywoty…, s. I–XXI.
  14. Greene Brian, Piękno Wszechświata. Superstruny, ukryte wymiary i poszukiwanie teorii ostatecznej, przeł. Ewa L. Łokas i Bogumił Bieniok, Na Ścieżkach Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2001.
  15. Grygiel Wojciech P., Stephena Hawkinga i Rogera Penrose’a spór o rzeczywistość, Copernicus Center Press, Kraków 2017.
  16. Heisenberg Werner, Ponad granicami, przeł. Krzysztof Wolicki, PIW, Warszawa 1979.
  17. Hossenfelder Sabine, Zagubione w matematyce. Fizyka w pułapce piękna, przeł. Tomasz Miller, Copernicus Center Press, Kraków 2019.
  18. Kepler Johannes, List do Longomontanusa 1605: GW XV, nr 23, w: Kierul, Kepler…, s. 246.
  19. Kepler Johannes, Tajemnica kosmosu, przeł. Mirosława Skrzypczak i Elżbieta Zakrzewska-Gębka, Arcydzieła Wielkich Myślicieli, Ediciones Altaya Polska & DeAgostini Polska, Warszawa 2003.
  20. Kierul Jerzy, Kepler, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2007.
  21. Koestler Arthur, Lunatycy. Historia zmiennych poglądów człowieka na wszechświat, przeł. Tomasz Bieroń, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 2002.
  22. Kopernik Mikołaj, O obrotach ciał niebieskich i inne pisma, przeł. Ludwik Antoni Birkenmajer, Arcydzieła Wielkich Myślicieli, Ediciones Altaya Polska & DeAgostini Polska, Warszawa 2001.
  23. Kopernik Mikołaj, O obrotach. Dzieła wszystkie, t. 2, red. Jerzy Dobrzycki, PAN, Warszawa — Kraków 1976.
  24. Kosowska Maria Magdalena i Kosowski Aleksander, Pitagoras i teoria strun, Wydawnictwo Poligraf, Łódź 2012.
  25. Krokiewicz Adam, Zarys filozofii greckiej. Od Talesa do Platona, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1971.
  26. Kuczyńska Alicja, Piękno. Mit i rzeczywistość, Wiedza Powszechna, Warszawa 1977.
  27. Kurdziałek Marian, Rebeta Jerzy i Swieżawski Stefan (red.), Mikołaj Kopernik. Studia i materiały sesji kopernikowskiej w KUL 18–19 lutego 1972 roku, Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1973.
  28. Legowicz Jan, Historia filozofii starożytnej Grecji i Rzymu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1986.
  29. Łukasik Andrzej, Filozofia atomizmu. Atomistyczny model świata w filozofii przyrody, fizyce klasycznej i współczesnej a problem elementarności, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2006.
  30. Łukasik Andrzej, Filozofia nauki Wernera Heisenberga, w: Bylica, Kilian, Piotrowski i Sagan (red.), Filozofia — nauka — religia…, s. 345–362.
  31. Łukasik Andrzej i Łata Magdalena, Czy prawda jest zawsze piękna, czyli jak wartości estetyczne mogą stać się przeszkodą epistemologiczną, Filozofia i Nauka. Studia Filozoficzne i Interdyscyplinarne 2020, t. 8, nr 2, s. 115–134.
  32. Łukasik Andrzej i Łata Magdalena, Wartości estetyczne jako pozaempiryczne kryteria akceptacji teorii naukowej, w: Pękala (red.), Dystynkcje estetyczne…, s. 187–208.
  33. Markowski Mieczysław, Doktrynalne tło przewrotu kopernikańskiego, w: Kurdziałek, Rebeta i Swieżawski (red.), Mikołaj Kopernik…, s. 13–31.
  34. McAllister James W., Beauty and Revolution in Science, Cornell University Press, Ithaca — London 1996.
  35. Pękala Teresa (red.), Dystynkcje estetyczne — wyróżnienie i wykluczenie, Wydawnictwo UMCS, Lublin 2020.
  36. Penrose Roger, Droga do rzeczywistości. Wyczerpujący przewodnik po prawach rządzących Wszechświatem, przeł. Jerzy Przystawa, Prószyński i S-ka, Warszawa 2004.
  37. Platon, Timajos, przeł. Władysław Witwicki, Wydawnictwo Antyk, Kęty 2005.
  38. Porfiriusz, Jamblich i Anonim, Żywoty Pitagorasa, przeł. Janina Gajda-Krynicka, Wydawnictwo Epsilon, Wrocław 1993.
  39. Stewart Ian, Dlaczego prawda jest piękna. O symetrii w matematyce i fizyce, przeł. Tomasz Krzysztoń, Na Ścieżkach Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 2012.
  40. Tatarkiewicz Władysław, Dzieje sześciu pojęć. Sztuka, piękno, forma, twórczość, odtwórczość, przeżycie estetyczne, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1982.
  41. Tatarkiewicz Władysław, Historia estetyki, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
  42. Tatarkiewicz Władysław, Historia filozofii. Filozofia starożytna i średniowieczna, t. I, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2007.
  43. Vignale Giovanni, The Beautiful Invisible: Creativity, Imagination, and Theoretical Physics, Oxford University Press, Oxford 2011.
  44. Wasiutyński Jerzy, Kopernik. Twórca nowego nieba, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2008.
  45. Weinberg Steven, Sen o teorii ostatecznej, przeł. Piotr Amsterdamski, Zysk i S-ka Wydawnictwo, Poznań 1997.
  46. Wilczek Frank i Devine Betsy, W poszukiwaniu harmonii. Wariacje na tematy fizyki współczesnej, przeł. Ewa L. Łokas i Bogumił Bieniok, Na Ścieżkach Nauki, Prószyński i S-ka, Warszawa 1987.